فصل پنجم : آخرت
5 / 1یاد آخرت
3440.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :إرشاد القلوب :امام حسین علیه السلام فرمود : «ای آدمی زاده ! بیندیش و بگو : کجایند پادشاهان دنیا و صاحبان آن ، که آبادش کردند و در آن، جوی ها کَندند و درخت ها نشاندند و شهرها ساختند ؟! از آن ، دلگیرانه جدا شدند و به قومی دیگرش وا نهادند و ما نیز به زودی به آنها ملحق می شویم .
ای آدمی زاده ! بر خاک افتادنِ (مُردنِ) خود را به یاد داشته باش و نیز خوابیدنت در قبر و ایستادنت را در پیشگاه خدا . اعضای بدنت ، در روزی که گام ها در آن می لغزند ، علیه تو گواهی می دهند و جان ها به گلو می رسند و چهره هایی سفید می شوند و چهره هایی سیاه ، و درون ها آشکار می شوند و ترازوی عدالت ، به میان آورده می شود .
ای آدمی زاده ! بر خاک افتادن پدران و پسرانت را به یاد داشته باش که چگونه بودند و به کجا در آمدند ، که تو هم به زودی در همان جا جای می گیری و عبرتی برای عبرت گیرنده می شوی» .
سپس، این شعر را خواند :
«کجایند پادشاهانی که دنیا از حفظ کردنشان خودداری کردتا این که ساقی دنیا، جرعه مرگ به آنان نوشانید؟ آن شهرهای بی سکنه در کرانه هادوباره ویران شدند و سازنده هایشان ، طعم مرگ را چشیدند . مال هایمان را برای وارثان ، گِرد می آوریمو خانه هایمان را برای خراب شدن به دست روزگار، می سازیم» . .
5 / 2فَناءُ الدُّنیا وبَقاءُ الآخِرَهِ3443.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :کامل الزیارات عن میسر بن عبد العزیز عن أبی جعفر [الباقر] علیه السلام :کَتَبَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام إلی مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام (1) مِن کَربَلاءَ :
بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ ، مِنَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ إلی مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ ومَن قِبَلَهُ مِن بَنی هاشِمٍ ، أمّا بَعدُ : فَکَأَنَّ الدُّنیا لَم تَکُن ، وکَأَنَّ الآخِرَهَ لَم تَزَل ، وَالسَّلامُ . (2)3444.الأمالی للصدوق عن أنس بن مالک :تاریخ الطبری عن محمّد بن قیس :جَاءَ حَنظَلَهُ بنُ أسعَدَ الشِّبامِیُّ ، فَقامَ بَینَ یَدَی حُسَینٍ علیه السلام : فَأَخَذَ یُنادی : «یَقَوْمِ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُم مِّثْلَ یَوْمِ الْأَحْزَابِ *مِثْلَ دَأْبِ قَوْمِ نُوحٍ وَ عَادٍ وَ ثَمُودَ وَ الَّذِینَ مِنم بَعْدِهِمْ وَ مَا اللَّهُ یُرِیدُ ظُلْمًا لِّلْعِبَادِ *وَ یَقَوْمِ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ یَوْمَ التَّنَادِ *یَوْمَ تُوَلُّونَ مُدْبِرِینَ مَا لَکُم مِّنَ اللَّهِ مِنْ عَاصِمٍ وَ مَن یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُو مِنْ هَادٍ » (3) ، یا قَومِ [لا] (4) تَقتُلوا حُسَینا فَیُسحِتَکُمُ (5) اللّهُ بِعَذابٍ «وَ قَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَی » (6) .
فَقالَ لَهُ حُسَینٌ علیه السلام : یَابنَ أسعَدَ ، رَحِمَکَ اللّهُ ! إنَّهُم قَدِ استَوجَبُوا العَذابَ حینَ رَدّوا عَلَیکَ ما دَعَوتَهُم إلَیهِ مِنَ الحَقِّ ، ونَهَضوا إلَیکَ لِیَستَبیحوکَ وأصحابَکَ ، فَکَیفَ بِهِمُ الآنَ وقَد قَتَلوا إخوانَکَ الصّالِحینَ .
قالَ : صَدَقتَ ، جُعِلتُ فِداکَ ! أنتَ أفقَهُ مِنّی وأحَقُّ بِذلِکَ ، أفَلا نَروحُ إلَی الآخِرَهِ ونَلحَقُ بِإِخوانِنا ؟
فَقالَ : رُح إلی خَیرٍ مِنَ الدُّنیا وما فیها ، وإلی مُلکٍ لا یَبلی .
فَقالَ : السَّلامُ عَلَیکَ أبا عَبدِ اللّهِ ، صَلَّی اللّهُ عَلَیکَ وعَلی أهلِ بَیتِکَ ، وعَرَّفَ بَینَنا وبَینَکَ فی جَنَّتِهِ .
فَقالَ علیه السلام : آمینَ ، آمینَ .
فَاستَقدَمَ فَقاتَلَ حَتّی قُتِلَ . (7) .
1- .. هو ابن الحنفیّه2 .
2- .کامل الزیارات : ص 158 ح 196 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 87 ح 23 .
3- .غافر : 30 33 .
4- .ما بین المعقوفین سقط من المصدر ، وأثبتناه من المصادر الاُخری .
5- .یُسحتکم : أی یُهلِککم ویَستأصِلکم (مجمع البحرین : ج 2 ص 822 «سحت») .
6- .طه : 61 .
7- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 443 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 568 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 24 ؛ الملهوف : ص 164 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 45 ص 23 و راجع : هذه الموسوعه : ج 6 ص 282 (القسم الثامن / الفصل الثالث / حنظله بن أسعد الشبامی).
5 / 2فنای دنیا و بقای آخرت
3444.الأمالی ، صدوق ( به نقل از انس بن مالک ) کامل الزیارات به نقل از مُیَسِّر بن عبد العزیز ، از امام باقر علیه السلام : حسین بن علی علیه السلام از کربلا به محمّد بن علی (ابن حنفیّه) چنین نوشت : «به نام خداوند بخشنده مهربان . از حسین بن علی به محمّد بن علی و دیگر افراد بنی هاشم که نزد اویند . امّا بعد ، گویی که دنیا نبوده و گویی که آخرت ، همواره بوده و هست . والسّلام !» .3445.سنن التِّرمِذی ( به نقل از جابر ) تاریخ الطبری به نقل از محمّد بن قیس : حَنظله پسر اسعد شِبامی آمد و جلوی حسین علیه السلام ایستاد و فریاد بر آورد : «ای قوم من ! من بر شما از روزی همانند روزگار [عذاب ]اقوام پیشین می هراسم ؛ مانند حال و روزِ قوم نوح و عاد و ثمود و کسانی که پس از آنها بودند ، و خداوند ، در حقّ بندگان ، ستمی نمی خواهد . و ای قوم من ! من بر شما از روزِ فریادخواهی می هراسم ؛ روزی که روی می گردانید ، امّا هیچ پناهگاهی در برابر خداوند ندارید، و هر کس را خداوند [به خاطر اعمالش] گم راه کند ، راه نمایی ندارد» . ای مردم ! حسین را مکُشید که خدا در عذابتان هلاک می کند «و بی گمان ، آن که افترا زد ، ناکام شد» .
پس حسین علیه السلام به او فرمود : «ای پسر اَسعد ! خدایت بیامرزد . آنان ، همان هنگام سزاوار عذاب شدند که دعوت تو را به سوی حق ، رد کردند و به سوی تو و یارانت برخاستند تا خونت را حلال بشمارند . پس اکنون که برادران شایسته ات را کشته اند ، چگونه [سزاوار عذاب] نباشند ؟!» .
حنظله گفت : راست گفتی ، فدایت شوم ! تو از من آگاه تری و بدان نیز سزاوارتری . آیا به سوی آخرت نرویم و به برادرانمان ملحق نشویم ؟
فرمود : «پیش به سوی بهتر از دنیا و آنچه در آن است ، و به سوی مُلکی کهنه نشدنی!» .
حنظله گفت : سلام بر تو ، ای ابا عبد اللّه ! درود خدا بر تو و خاندانت ! خدا، ما را در بهشت ، با شما آشنا کند !
فرمود : «آمین، آمین!» .
سپس ، حنظله پیش تاخت و جنگید تا کشته شد . .
5 / 3صِفَهُ المَوتِ3448.تاریخ دمشق عن جابر :معانی الأخبار بإسناده عن الحسین علیه السلام :قیلَ لِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : صِف لَنَا المَوتَ .
فَقالَ : عَلَی الخَبیرِ سَقَطتُم ؛ هُوَ أحَدُ ثَلاثَهِ اُمورٍ یَرِدُ عَلَیهِ : إمّا بِشارَهٌ بِنَعیمِ الأَبَدِ ، وإمّا بِشارَهٌ بِعَذابِ الأَبَدِ ، وإمّا تَحزینٌ وتَهویلٌ وأمرُهُ مُبهَمٌ لا یَدری مِن أیِّ الفِرَقِ هُوَ .
فَأَمّا وَلِیُّنَا المُطیعُ لِأَمرِنا فَهُوَ المُبَشَّرُ بِنَعیمِ الأَبَدِ ، وأمّا عَدُوُّنَا المُخالِفُ عَلَینا فَهُوَ المُبَشَّرُ بِعَذابِ الأَبَدِ ، وأمَّا المُبهَمُ أمرُهُ الَّذی لا یَدری ما حالُهُ ، فَهُوَ المُؤمِنُ المُسرِفُ عَلی نَفسِهِ لا یَدری ما یَؤولُ إلَیهِ حالُهُ ، یَأتیهِ الخَبَرُ مُبهَما مَخوفا ، ثُمَّ لَن یُسَوِّیَهُ اللّهُ عز و جل بِأَعدائِنا ، لکِن یُخرِجُهُ مِنَ النّارِ بِشَفاعَتِنا .
فَاعمَلوا وأطیعوا ، [و] (1) لا تَتَّکِلوا ولا تَستَصغِروا عُقوبَهَ اللّهِ عز و جل ؛ فَإِنَّ مِنَ المُسرِفینَ مَن لا تَلحَقُهُ شَفاعَتُنا إلّا بَعدَ عَذابِ ثَلاثِمِئَهِ ألفِ سَنَهٍ . (2) .
1- .الزیاده من بحار الأنوار .
2- .معانی الأخبار : ص 288 ح 2 عن علیّ الناصری عن الإمام الجواد عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 6 ص 153 ح 9 وراجع : الاعتقادات : ص 51 .
5 / 3ویژگیِ مرگ
3447.الإرشاد ( به نقل از جابر بن عبد اللّه انصاری ) معانی الأخبار به سندش ، از امام حسین علیه السلام : به امیر مؤمنان علیه السلام گفته شد : مرگ را برای ما توصیف کن.
فرمود : «بر شخص آگاهی فرود آمدید . [مرگ ،] یکی از این سه چیز [است که ]بر شخص ، در می آید : یا بشارتی به نعمت جاوید است ، یا عذاب همیشگی است، یا اندوه و بیم است و کارش نامشخّص است و نمی داند که از کدام دسته است.
امّا دوستدار و مطیع فرمان ما، بشارت یافته به نعمتِ جاوید است و دشمن مخالف با ما ، وعده داده شده به عذاب همیشگی است . امّا آن که کارش نامشخّص است و نمی داند حالش چگونه است، مؤمنِ ستم کننده بر خویش است که نمی داند کارش به کجا می انجامد. خبری مبهم و خوفناک به او می رسد ؛ ولی خداوند عز و جل ، او را با دشمنان ما برابر نمی نهد و او را با شفاعت ما از آتش، بیرون می بَرَد .
پس کار [ ِ شایسته ] انجام دهید و [از پروردگارتان] فرمان ببرید و [به دیگران ]اتّکا نکنید و عقوبت خدای عز و جل را کوچک مشمارید، که شفاعت ما به برخی از گنهکاران نمی رسد، مگر پس از سیصد هزار سال عذاب» . .
5 / 4مَوتُ المُؤمِنِ3450.الإمام الصادق علیه السلام :الفردوس عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :المَوتُ رَیحانَهُ المُؤمِنِ . (1)3451.المعجم الکبیر عن أبی رافع :المعجم الکبیر عن محمّد بن الحسن عن الحسین علیه السلام :إنّی لا أرَی المَوتَ إلّا سَعادَهً ، وَالحَیاهَ مَعَ الظّالِمینَ إلّا بَرَما (2) . (3)3452.شرح الأخبار عن جابر بن عبد اللّه :معانی الأخبار عن علیّ بن الحسین عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام :مَا المَوتُ إلّا قَنطَرَهٌ تَعبُرُ بِکُم عَنِ البُؤسِ وَالضَّرّاءِ إلَی الجِنانِ الواسِعَهِ وَالنَّعیمِ الدّائِمَهِ ؛ فَأَیُّکُم یَکرَهُ أن یَنتَقِلَ مِن سِجنٍ إلی قَصرٍ ؟! وما هُوَ لِأَعدائِکُم إلّا کَمَن یَنتَقِلُ مِن قَصرٍ إلی سِجنٍ وعَذابٍ .
إنَّ أبی حَدَّثَنی عَن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أنَّ الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وجَنَّهُ الکافِرِ ، وَالمَوتَ جِسرُ هؤُلاءِ إلی جَنّاتِهِم ، وجِسرُ هؤُلاءِ إلی جَحیمِهِم ، ما کَذَبتُ ولا کُذِبتُ . (4) .
1- .الفردوس : ج 4 ص 239 ح 6718 ، کنز العمّال : ج 15 ص 551 ح 42136 ؛ الجعفریّات : ص 190 و ص 201 وراجع : المجازات النبویّه : ص 210 ح 170 والنوادر للراوندی : ص 105 ودعائم الإسلام : ج 1 ص 221 .
2- .البَرَمُ : مصدر بَرِم ؛ إذا سَئِمَهُ . وأبرَمَهُ : أی أمَلَّهُ وأضجَرَهُ (الصحاح : ج 5 ص 1869 «برم») .
3- .المعجم الکبیر : ج 3 ص 115 ح 2842 ، تاریخ الطبری : ج 5 ص 404 عن عقبه بن أبی العیزار وفیه «شهاده» بدل «سعاده» و «ولا الحیاه» بدل «الحیاه» ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 218 ؛ تحف العقول : ص 245 ، الملهوف : ص 138 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 192 .
4- .معانی الأخبار : ص 289 ح 3 ، الاعتقادات : ص 52 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 297 ح 2 .
5 / 4مرگ مؤمن
3452.شرح الأخبار ( به نقل از جابر بن عبد اللّه ) الفردوس از امام حسین علیه السلام ، از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : مرگ ، گُلِ خوش بویِ مؤمن است .3453.المحاسن والمساوئ عن عطاء :المعجم الکبیر به نقل از محمّد بن حسن ، از امام حسین علیه السلام : من ، مرگ را جز خوش بختی ، و زندگی با ستمکاران را جز ملالت نمی بینم.3454.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :معانی الأخبار از امام زین العابدین علیه السلام ، از امام حسین علیه السلام : مرگ ، جز پلی نیست که شما را از ترس و سختی به سوی بهشت گسترده و نعمت جاوید ، عبور می دهد . پس کدام یک از شما ناخوش دارد که از زندان به کاخ منتقل شود؟! و آن برای دشمنان ، جز مانند این نیست که از کاخ به زندان و عذاب ، منتقل می شود.
پدرم [علی علیه السلام ] از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برایم نقل کرد که : «دنیا ، زندانِ مؤمن و بهشتِ کافر است و مرگ ، پل اینها به بهشتشان و پل آنان به دوزخشان است» . نه دروغ گفتم و نه به من ، دروغ گفته شده است . .
5 / 5البُکاءُ عِندَ المَوتِ3453.المحاسن والمساوئ ( به نقل از عطاء ) عیون أخبار الرضا علیه السلام بإسناده عن الحسین بن علیّ علیهماالسلام :لَمّا حَضَرَتِ الحَسَنَ بنَ عَلِیٍّ عَلَیهِ السَّلامُ الوَفاهُ ، بَکی ، فَقیلَ لَهُ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ أتَبکی ومَکانُکَ مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مَکانُکَ الَّذی أنتَ فیهِ ؟ وقَد قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فیکَ ما قالَ ، وقَد حَجَجتَ عِشرینَ حَجَّهً ماشِیا وقَد قاسَمتَ رَبَّکَ مالَکَ ثَلاثَ مَرّاتٍ حَتَّی النَّعلِ وَالنَّعلِ (1) ؟
فَقالَ علیه السلام : إنَّما أبکی لِخَصلَتَینِ : لِهَولِ المُطَّلَعِ (2) ، وفِراقِ الأَحِبَّهِ . (3)5 / 6بَیتُ العَمَلِ3456.امام صادق علیه السلام :بستان الواعظین لأبی الفرج ابن الجوزی :قیلَ : کانَ الحُسَینُ علیه السلام إذا رَأَی القُبورَ قالَ : ما أحسَنَ ظَواهِرَها ، وإنَّمَا الدَّواهی (4) فی بُطونِها ، فَاللّهَ اللّهَ عِبادَ اللّهِ ! لا تَشتَغِلوا بِالدُّنیا ، فَإِنَّ القَبرَ بَیتُ العَمَلِ ، فَاعمَلوا ولا تَغفُلوا ، وأنشِدوا (5) :
یا مَن بِدُنیاهُ اشتَغَلَوغَرَّهُ طولُ الأَمَل المَوتُ یَأتی بَغتَهًوَالقَبرُ صُندوقُ العَمَل (6) .
1- .فی المصدر : «وبالنعل» ، والصواب ما أثبتناه کما فی الأمالی للصدوق .
2- .هَوْلِ المُطّلَع : یرید به الموقف یوم القیامه (النهایه : ج 3 ص 133 «طلع») .
3- .عیون أخبار الرضا7 : ج 1 ص 303 ح 62 ، الأمالی للصدوق : ص 291 ح 325 کلاهما عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن الإمام الرضا عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 43 ص 332 ح 2 ، وراجع : الکافی : ج 1 ص 461 ح 1 والزهد للحسین بن سعید : ص 79 ح 213 ومکارم الأخلاق : ج 2 ص 94 ح 2266 .
4- .الداهیه : النائبه العظیمه النازله ، والجمع : الدواهی ، وهی عظائم نُوَبِهِ (مجمع البحرین : ج 1 ص 617 «دهی») .
5- .فی إحقاق الحقّ : «وأنشَدَ» .
6- .بستان الواعظین لأبی الفرج ابن الجوزی : ص 194 ؛ إحقاق الحقّ : ج 11 ص 628 .
5 / 5گریستن هنگام مرگ
3459.عنه صلی الله علیه و آله :عیون أخبار الرضا علیه السلام به سندش ، از امام حسین علیه السلام : چون وفات حسن بن علی علیه السلام فرا رسید، گریست . به او گفته شد : ای فرزند پیامبر خدا! آیا می گِریی ، در حالی که چنین نسبتی با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله داری؟ و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، آن سخنان [ستایش آمیز ]را در باره تو گفته است و بیست سفر ، پیاده حج گزاردی و دارایی ات را سه بار با خدایت تقسیم کردی و حتّی کفش هایت را نیز بخشیدی؟!
حسن علیه السلام فرمود : «من برای دو چیز می گِریم : وحشت قیامت و دوریِ دوستان» .
5 / 6خانه عمل
3458.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بستان الواعظین ، ابو الفرج ابن جوزی :گفته شده است که حسین علیه السلام چون قبرها را می دید ، می فرمود : «چه ظاهرِ زیبایی و چه مصیبت هایی در درون آنهاست! خدا را ، خدا را ، بندگان خدا ! سرگرِم دنیا نشوید که قبر ، خانه عمل است . عمل کنید و غفلت نورزید و بخوانید :
ای که به دنیا، سرگرم گشته استو درازی آرزو ، او را فریفته است! مرگ ، ناگهان در می آیدو قبر ، صندوق عمل است» . .
5 / 7أوَّلُ ما یُسأَلُ عَنهُ بَعدَ المَوتِ3461.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عیون أخبار الرضا علیه السلام بإسناده عن الحسین بن علیّ عن أبیه علیّ علیهماالسلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا عَلِیُّ ، إنَّ أوَّلَ ما یُسأَلُ عَنهُ العَبدُ بَعدَ مَوتِهِ شَهادَهُ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وأنَّکَ وَلِیُّ المُؤمِنینَ بِما جَعَلَهُ اللّهُ وجَعَلتُهُ لَکَ ، فَمَن أقَرَّ بِذلِکَ وکانَ یَعتَقِدُهُ صارَ إلَی النَّعیمِ الَّذی لا زَوالَ لَهُ . (1)5 / 8ما یُسأَلُ عَنهُ یَومَ القِیامَهِ3464.الأمالی للطوسی عن حجر المدری :فضائل الشیعه بإسناده عن الحسین بن علیّ عن أبیه أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیهماالسلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : لا تَزولُ قَدَمُ عَبدٍ یَومَ القِیامَهِ حَتّی یُسأَلَ عَن أربَعَهِ أشیاءَ : عَن شَبابِهِ فیما أبلاهُ ، وعَن عُمُرِهِ فیما أفناهُ ، وعَن مالِهِ مِن أینَ اکتَسَبَهُ وفیما أنفَقَهُ ، وعَن حُبِّنا أهلَ البَیتِ . (2)5 / 9عَدَمُ الرَّغبَهِ بِالرُّجوعِ إلَی الدُّنیا3463.تاریخ بغداد ( به نقل از ابو هریره ) المناقب لابن شهر آشوب عن الحسین علیه السلام :إنَّ رَجُلاً جاءَ إلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، إنّی قَدِمتُ مِن سَفَرٍ لی ، فَبَینَما بُنَیَّهٌ خُماسِیَّهٌ تَدرُجُ حَولی فی حُلِیِّها ، فَأَخَذتُ بِیَدِها وَانطَلَقتُ بِها إلی وادی فُلانٍ فَطَرَحتُها فیهِ .
فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : اِنطَلِق مَعی فَأَرِنِی الوادِیَ . فَانطَلَقَ مَعَهُ فَأَراهُ الوادِیَ ، فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِاُمِّها : ما کانَ اسمُها ؟ قالَت : فُلانَهُ .
فَقالَ صلی الله علیه و آله : یا فُلانَهُ ، أجیبینی بِإِذنِ اللّهِ .
فَخَرَجَتِ الصَّبِیَّهُ وهِیَ تَقولُ : لَبَّیکَ یا رَسولَ اللّهِ وسَعدَیکَ .
فَقالَ لَها : إنَّ أبَوَیکِ قَد أساءا ، فَإِن أحبَبتِ أن أرُدَّکِ عَلَیهِما ؟
فَقالَت : یا رَسولَ اللّهِ ، لا حاجَهَ لی فیهِما ، وَجَدتُ اللّهَ خَیرا لی مِنهُما . (3) .
1- .عیون أخبار الرضا7 : ج 2 ص 129 ح 8 عن إبراهیم بن عبّاس الصولی عن الإمام الرضا عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 7 ص 273 ح 41 .
2- .فضائل الشیعه : ص 49 ح 6 عن إسحاق بن موسی بن جعفر عن أبیه الإمام الکاظم عن آبائه: .
3- .المناقب لابن شهرآشوب : ج 1 ص 132 ، بحار الأنوار : ج 18 ص 8 ح 11 وراجع : الخرائج والجرائح : ج 1 ص 37 ح 42 .
5 / 7نخستین پرسش پس از مرگ
3466.تاریخ دمشق عن عائشه :عیون أخبار الرضا علیه السلام به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «ای علی! نخستین چیزی که پس از مرگ بنده از او پرسیده می شود، گواهی به یگانگی خداوند یکتاست و رسالت محمّد صلی الله علیه و آله ، و این که تو ولیّ مؤمنانی ، به دلیل آنچه خدا و من ، برایت قرار داده ایم . پس هر کس به اینها اقرار کند و معتقد باشد ، به سوی نعمتی که زوال ندارد ، ره سپار می شود» .
5 / 8آنچه در قیامت ، سؤال می شود
3465.الریاض النضره ( به نقل از جابر ) فضائل الشیعه به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «بنده در روز قیامت ، قدم از قدم برنمی دارد تا آن که در باره چهار چیز از او بپرسند : از جوانی اش که در چه چیز، آن را تباه کرده است ؛ از عمرش که در چه راهی آن را مصرف کرده است ؛ از مالش که از کجا به دست آورده و در کجا هزینه کرده است ؛ و از محبّت ما اهل بیت» .
5 / 9عدم تمایل به بازگشت به دنیا
3468.تاریخ دمشق ( به نقل از یونس ، آزاد شده رشید ) المناقب ، ابن شهرآشوب از امام حسین علیه السلام : مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! من ، از یکی از سفرهایم باز گشتم که دختری پنج ساله با زیورآلات دیدم که اطراف من راه می رود . دستش را گرفتم و او را به فلان درّه بردم و در آن ، پرتابش کردم .
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «با من بیا و درّه را به من نشان بده» .
او هم رفت و درّه را نشان داد . پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به مادر دختر فرمود : «نام او چه بود ؟» .
گفت : فلان .
فرمود : «ای فلانی! به اذن خدا ، پاسخ مرا بده » .
پس دخترک، بیرون آمد و گفت : بله ، بله ، ای پیامبر خدا !
پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «پدر و مادرت، بد کردند . اگر دوست داری ، تو را به آنها باز گردانم» .
دخترک گفت : ای پیامبر خدا ! من ، نیازی به آن دو ندارم . خدا را برای خود ، از آن دو، بهتر یافته ام . .
راجع : میزان الحکمه : ج 4 ص 511 (الشهاده فی سبیل اللّه / تمنی الشهید) .
5 / 10رِضاعُ الأَطفالِ فِی البَرزَخِ3469.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به علی علیه السلام ) سنن ابن ماجه عن فاطمه بنت الحسین عن أبیها الحسین بن علیّ علیهماالسلام :لَمّا تُوُفِّیَ القاسِمُ ابنُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، قالَت خَدیجَهُ : یا رَسولَ اللّهِ ، دَرَّت لُبَینَهُ القاسِمِ ، فَلَو کانَ اللّهُ أبقاهُ حَتّی یَستَکمِلَ رِضاعَهُ !
فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّ إتمامَ رِضاعِهِ فِی الجَنَّهِ . قالَت : لَو أعلَمُ ذلِکَ یا رَسولَ اللّهِ لَهَوَّنَ عَلَیَّ أمرَهُ .
فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إن شِئتِ دَعَوتُ اللّهَ تَعالی فَأَسمَعَکِ صَوتَهُ . قالَت : یا رَسولَ اللّهِ ، بَل اُصَدِّقُ اللّهَ ورَسولَهُ . (1) .
1- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 484 ح 1512 ، الإصابه : ج 5 ص 389 الرقم 7284 .
ر.ک : میزان الحکمه با ترجمه فارسی : ج6 ص 66 (شهادت در راه خدا / آرزوی شهید) .
5 / 10شیرخواری کودکان در برزخ
3550.بشاره المصطفی ( به نقل از عیسی بن فاشی ) سنن ابن ماجَه به نقل از فاطمه دختر امام حسین ، از پدرش امام حسین علیه السلام : چون قاسم پسر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درگذشت ، خدیجه علیهاالسلام گفت : ای پیامبر خدا! قاسم ، خوب شیری [برای خوردن] داشت . کاش خدا نگاهش می داشت تا دوران شیرخوارگی اش را به پایان بَرَد !
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «به پایان رسیدن شیرخوارگی [او] ، در بهشت است» .
خدیجه علیهاالسلام گفت : ای پیامبر خدا ! اگر این را می دانستم ، مصیبتش بر من آسان می شد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «اگر می خواهی خدای متعال را بخوانم تا صدای او را به گوش تو برساند» .
خدیجه علیهاالسلام گفت : نه، ای پیامبر خدا ! خداوند و پیامبرش را راستگو می دانم . .
5 / 11ثَمَنُ الجَنَّهِ3549.عیون أخبار الرضا عن أبی الصلت الهروی :تاریخ دمشق عن محمّد بن الصایغ عن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهماالسلام :حَدَّثَنی أبی عَن جَدّی عَن جِبریلَ علیه السلام عَن رَبِّهِ عز و جل : . . . یا شیعَهَ آلِ مُحَمَّدٍ لا یَأتی یَعنی أحَدٌ مِنکُم یَومَ القِیامَهِ یَقولُ : «لا إلهَ إلَا اللّهُ» إلّا أدخَلَهُ اللّهُ الجَنَّهَ . (1)3548.معانی الأخبار ( از حسن بن علی بن فضّال ) الأمالی للطوسی بإسناده عن الحسین عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیهماالسلام :سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : التَّوحیدُ ثَمَنُ الجَنَّهِ ، وَالحَمدُ للّهِِ وَفاءُ شُکرِ کُلِّ نِعمَهٍ ، وخَشیَهُ اللّهِ مِفتاحُ کُلِّ حِکمَهٍ ، وَالإِخلاصُ مِلاکُ (2) کُلِّ طاعَهٍ . (3)5 / 12الجَنَّهُ تَشتاقُ إلی هؤُلاءِ3548.معانی الأخبار عن الحسن بن علیّ بن فضّال :الخصال بإسناده عن الحسین بن علیّ عن علیّ علیهماالسلام :قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : الجَنَّهُ تَشتاقُ إلَیکَ وإلی عَمّارٍ وإلی سَلمانَ وأبی ذَرٍّ وَالمِقدادِ . (4)3547.علل الشرائع عن المفضّل بن عمر :مسند أبی یعلی بإسناده عن الحسین علیه السلام :أتی جِبریلُ علیه السلام النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، إنَّ اللّهَ یُحِبُّ مِن أصحابِکَ ثَلاثَهً فَأَحِبَّهُم : عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ، وأبو ذَرٍّ ، وَالمِقدادُ بنُ الأَسوَدِ .
قالَ فَأَتاهُ جِبریلُ علیه السلام فَقالَ لَهُ : یا مُحَمَّدُ ، إنَّ الجَنَّهَ لَتَشتاقُ إلی ثَلاثَهٍ مِن أصحابِکَ ، وعِندَهُ أنَسُ بنُ مالِکٍ ، فَرَجا أن یَکونَ لِبَعضِ الأَنصارِ .
قالَ : فَأَرادَ أن یَسأَلَ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَنهُم فَهابَهُ ، فَخَرَجَ فَلَقِیَ أبا بَکرٍ فَقالَ : یا أبا بَکرٍ ، إنّی کُنتُ عِندَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله آنِفا ، فَأَتاهُ جِبریلُ علیه السلام ، فَقالَ : إنَّ الجَنَّهَ تَشتاقُ إلی ثَلاثَهٍ مِن أصحابِکَ ، فَرَجَوتُ أن یَکونَ لِبَعضِ الأَنصارِ ، فَهِبتُهُ أن أسأَلَهُ ، فَهَل لَکَ أن تَدخُلَ عَلی نَبِیِّ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَتَسأَلَهُ ؟ فَقالَ : إنّی أخافُ أن أسأَلَهُ فَلا أکونَ مِنهُم ، ویَشمَتَ بی قَومی .
ثُمَّ لَقِیَ (5) عُمَرَ بنَ الخَطّابِ ، فَقالَ لَهُ مِثلَ قَولِ أبی بَکرٍ .
قالَ : فَلَقِیَ عَلِیّا ، فَقالَ لَهُ عَلِیٌّ : نَعَم ، إن کُنتُ مِنهُم فَأَحمَدُ اللّهَ ، وإن لَم أکُن مِنهُم فَحَمِدتُ اللّهَ . فَدَخَلَ عَلی نَبِیِّ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقالَ : إنَّ أنَسا حَدَّثَنی أنَّهُ کانَ عِندَکَ آنِفا وإنَّ جِبریلَ علیه السلام أتاکَ ، فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، إنَّ الجَنَّهَ لَتَشتاقُ إلی ثَلاثَهٍ مِن أصحابِکَ . قالَ : فَمَن هُم یا نَبِیَّ اللّهِ ؟
قالَ : أنتَ مِنهُم یا عَلِیُّ ، وعَمّارُ بنُ یاسِرٍ ، وسَیَشهَدُ مَعَکَ مَشاهِدَ بَیِّنٌ فَضلُها ، عَظیمٌ خَیرُها ، وسَلمانُ ؛ وهُوَ مِنّا أهلَ البَیتِ ، وهُوَ ناصِحٌ فَاتَّخِذهُ لِنَفسِکَ . (6) .
1- .تاریخ دمشق : ج 14 ص 114 .
2- .المِلاکُ : قِوام الشیء ونظامه ، وما یُعتمد علیه (النهایه : ج 4 ص 358 «ملک») .
3- .الأمالی للطوسی : ص 570 ح 1178 عن محمّد بن علیّ بن الحسین بن زید عن الإمام الرضا عن آبائه: .
4- .الخصال : ص 303 ح 80 عن عبد اللّه بن محمّد الرازی عن الإمام الرضا عن آبائه: ، عیون أخبار الرضا7 : ج 2 ص 67 ح 306 عن عبد اللّه التمیمی عن الإمام الرضا عن آبائه عنه: ، بحار الأنوار : ج 22 ص 324 ح 22 وراجع : سنن الترمذی : ج 5 ص 667 ح 3797 .
5- .فی المصدر : «ثمّ لقینی» ، والصواب ما أثبتناه کما فی المصادر الاُخری .
6- .مسند أبی یعلی : ج 6 ص 177 ح 6739، المطالب العالیه : ج 4 ص 83 ح 4025 ، تاریخ دمشق : ج 21 ص 412 ح 4839 کلّها عن سعد الإسکاف عن الإمام الباقر عن أبیه علیهماالسلام ، کنز العمّال : ج 13 ص 256 ح 36759 .
5 / 11بهای بهشت
3544.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تاریخ دمشق به نقل از محمّد بن صائغ ، از امام حسین علیه السلام : پدرم [امام علی علیه السلام ] از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، از جبرئیل علیه السلام ، از پروردگار عز و جل به من خبر داد که فرمود : « ... ای پیروان خاندان محمّد ! هیچ یک از شما روز قیامت ، لا إله إلّا اللّه گویان نمی آید ، جز آن که خدا، او را به بهشت در می آورد» .3543.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الأمالی ، طوسی به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : شنیدم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید : «توحید ، بهای بهشت است و الحمد للّه ، شکر کامل هر نعمت . بیم از خدا ، کلیدِ هر حکمت و اخلاص ، ستون هر عبادت است» .
5 / 12بهشت ، مشتاق اینهاست
3545.عنه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) الخصال به سندش ، از امام حسین علیه السلام ، از امام علی علیه السلام : پیامبر صلی الله علیه و آله [به من ]فرمود : «بهشت ، به تو و عمّار و سلمان و ابو ذر و مقداد ، مشتاق است» .3544.عنه صلی الله علیه و آله :مسند أبی یعلی به سندش ، از امام حسین علیه السلام : جبرئیل علیه السلام نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : «ای محمّد! خداوند ، سه تن از یارانت را دوست می دارد ، پس آنان را دوست بدار : علی بن ابی طالب ، ابو ذر، و مقداد بن اَسوَد» .
هنگامی که جبرئیل علیه السلام نزدش آمد و به او گفت : «ای محمّد ! بهشت ، به سه تن از یارانت اشتیاق دارد» ، اَنَس بن مالک [انصاری] ، نزد ایشان بود و آرزو کرد که یکی از این سه ، انصاری باشد .
پس خواست تا از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، این سه تن را جویا شود ؛ امّا ترسید و بیرون آمد . ابو بکر را دید و گفت : ای ابو بکر ! من الآن نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بودم که جبرئیل علیه السلام ، نزدش آمد و گفت : «بهشت ، به سه تن از یارانت اشتیاق دارد» و امید داشتم که یک انصاری را هم فرا گیرد ؛ امّا ترسیدم که بپرسم . می شود که تو بر پیامبر صلی الله علیه و آله در آیی و از او بپرسی ؟
ابو بکر گفت : من [هم] می ترسم که از او بپرسم و خودم از آنها نباشم و قومم، مرا شماتت کند .
سپس ، اَنَس ، عمر بن خطّاب را دید و وی، همان سخن را به او باز گفت . آن گاه، علی علیه السلام را دید و وی، پذیرفت و گفت : اگر از آنها باشم ، خدا را می ستایم و اگر از آنها نباشم ، باز ، خدا را می ستایم .
پس بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در آمد و گفت : اَنَس به من گفته که الآن ، پیش شما بوده و جبرئیل علیه السلام نزدت آمده و گفته است : «ای محمّد ! بهشت ، به سه تن از یارانت اشتیاق دارد» . آن سه تن کیستند ؟
فرمود : «ای علی! تو از آنهایی و عمّار بن یاسر که با تو در معرکه هایی حاضر می شود که فضیلت آنها، آشکار می شود و خیر آنها، بزرگ است ، و نیز سلمان که از ما اهل بیت و خیرخواه است . وی را برای خود برگیر» . .
5 / 13رَدُّ العَمَلِ إلَی العامِلِ3541.عنه صلی الله علیه و آله :الحکایات للمفید بإسناده عن الحسین علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی بَعضِ کَلامِهِ : إنَّما هِیَ أعمالُکُم تُرَدُّ إلَیکُم ، فَمَن وَجَدَ خَیرا فَلیَحمَدِ اللّهَ ، ومَن وَجَدَ غَیرَ ذلِکَ فَلا یَلومَنَّ إلّا نَفسَهُ . (1) .
1- .الحکایات للمفید : ص 85 عن حجّاج بن عبد اللّه عن أبیه عن الإمام الصادق عن آبائه: ، بحار الأنوار : ج 10 ص 454 ح 19 .
5 / 13بازگشت عمل به عمل کننده
3538.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الحکایات ، مفید به سندش ، از امام حسین علیه السلام : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، در یکی از سخنانش فرمود : «بی گمان ، کارهایتان به سوی خودتان باز می گردد . 1 هر کس خیری یافت ، خدا را بستاید و هر کس غیر از آن را یافت ، جز خود را ملامت نکند» . .
5 / 14تَجَسُّمُ الأَعمالِ3535.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به علی علیه السلام ) المناقب والمثالب لأبی حنیفه النعمان المغربی :عَنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام أنَّهُ کانَ جالِسا فی مَسجِدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَسَمِعَ رَجُلاً مِن بَنی اُمَیَّهَ یُحَدِّثُ أصحابَهُ ویُسمِعُ الحُسَینَ علیه السلام حَدیثَهُ ، وهُوَ یَقولُ وقَد ذَکَرَ آلَ أبی طالِبٍ : قَد شَرِکناهُم فِی النُّبُوَّهِ حَتّی نِلنا مِنها مِثلَ ما نالوا مِنها مِنَ السَّبَبِ وَالنَّسَبِ ، ونِلنا مِنَ الخِلافَهِ ما لَم یَنالوا ، فَبِمَ یَفخَرونَ عَلَینا ؟! فَرَدَّدَ هذَا القَولَ ثَلاثَ مَرّاتٍ .
فَأَقبَلَ الحُسَینُ علیه السلام بِوَجهِهِ إلی ناحِیَتِهِ وقالَ : أمّا فی أوَّلِ وَهلَهٍ فَإِنّی کَفَفتُ عَنکَ حِلما ، وأمَّا الثّانِیَهُ فَإِنّی کَفَفتُ عَنکَ عَفوا ، وأمَّا الثّالِثَهُ فَإِنّی اُجیبُکَ :
إنّی سَمِعتُ أبی یَقولُ : إنَّ فِی الوَحیِ الَّذی أنزَلَهُ اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أنَّهُ إذا قامَتِ القِیامَهُ الکُبری ، حَشَرَ اللّهُ بَنی اُمَیَّهَ فی صورَهِ الذَّرِّ (1) ، یَتَوَطَّؤُهُمُ النّاسُ حَتّی یُفرَغَ مِنَ الحِسابِ ، ثُمَّ یُؤتی بِهِم فَیُحاسَبوا ویُصارُ بِهِم إلَی النّارِ . (2) .
1- .الذرُّ : النملُ الأحمر الصغیرُ (النهایه : ج 2 ص 157 «ذرر») .
2- .المناقب والمثالب لأبی حنیفه النعمان المغربی : ص 200 .
5 / 14تجسّم یافتنِ اعمال
3538.عنه صلی الله علیه و آله :المناقب و المثالب ، ابو حنیفه نعمان مغربی :حسین بن علی علیه السلام در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله نشسته بود که صدای مردی از اُمَویان را شنید که با یارانش صحبت می کرد و صدایش را به حسین علیه السلام می شنوانْد و می گفت : ما با آل ابو طالب ، در نبوّت ، شریکیم و هر چه آنان از خویشاوندی سببی و نَسَبی دارند ، ما هم داریم ؛ ولی ما به خلافت ، دست یافته ایم که آنان نیافته اند . پس به چه چیز بر ما فخر می فروشند ؟ و این را سه بار گفت .
پس حسین علیه السلام به جانب او رو کرد و فرمود : «امّا اوّلین بار که گفتی ، من از سرِ بردباری چیزی نگفتم . بار دوم ، از سرِ گذشت ، چیزی نگفتم . بار سوم ، پاسخت را می دهم : من از پدرم [علی علیه السلام ] شنیدم که فرمود : در وحی نازل شده بر محمّد صلی الله علیه و آله آمده است که : چون قیامت کبرا بر پا می شود ، خداوند ، بنی امیّه را به شکل موران خُرد ، محشور می کند و مردم ، آنان را لگدمال می کنند تا از حساب ، فارغ شود . سپس ، آنان را می آورند و حساب رسی می کنند و به [سوی] آتش [دوزخ ]می برند » . .
البابُ الثّالِثُ : الحکم العقائدیّه والسّیاسیّهالفَصلُ الأَوَّلُ : الإمامه1 / 1أصنافُ الأَئِمَّهِ3533.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الفتوح :سارَ [الحُسَینُ علیه السلام ] حَتّی إذا بَلَغَ ذاتَ عِرقٍ (1) ، فَلَقِیَهُ رَجُلٌ مِن بَنی أسَدٍ یُقالُ لَهُ بِشرُ بنُ غالِبٍ ، فَقالَ لَهُ الحُسَینُ علیه السلام : مِمَّنِ الرَّجُلُ ؟ قالَ : رَجُلٌ مِن بَنی أسَدٍ .
قالَ : فَمِن أینَ أقبَلتَ یا أخا بَنی أسَدٍ ؟ قالَ : مِنَ العِراقِ .
فَقالَ : کَیفَ خَلَّفتَ أهلَ العِراقِ ؟ قالَ : یَابنَ بِنتِ رَسولِ اللّهِ ! خَلَّفتُ القُلوبَ مَعَکَ وَالسُّیوفَ مَعَ بَنی اُمَیَّهَ !
فَقالَ لَهُ الحُسَینُ علیه السلام : صَدَقتَ یا أخَا العَرَبِ ، إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی یَفعَلُ ما یَشاءُ ، ویَحکُمُ ما یُریدُ .
فَقالَ لَهُ الأَسَدِیُّ : یَابنَ بِنتِ رَسولِ اللّهِ ! أخبِرنی عَن قَولِ اللّهِ تَعالی : «یَوْمَ نَدْعُواْ کُلَّ أُنَاسِم بِإِمَمِهِمْ» . (2)
فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : نَعَم یا أخا بَنی أسَدٍ ! هُما إمامانِ : إمامُ هُدیً دَعا إلی هُدیً ، وإمامُ ضَلالَهٍ دَعا إلی ضَلالَهٍ ، فَهَدی مَن أجابَهُ إلَی الجَنَّهِ ، ومَن أجابَهُ إلَی الضَّلالَهِ دَخَلَ النّارَ . (3) .
1- .ذات عرق : مهلّ أهل العراق ، وهو الحدّ بین نجد وتهامه . وقیل : عرق جبل بطریق مکّه ، ومنه ذات عرق (معجم البلدان : ج 4 ص 107) وراجع: الخریطه رقم 3 فی آخر المجلّد 5 .
2- .الإسراء : 71 .
3- .الفتوح : ج 5 ص 69 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 220 وفیه «فهذا ومن أجابه إلی الهدی فی الجنّه وهذا ومن أجابه إلی الضلاله فی النار» بدل «فهدی من أجابه . . . . إلخ» .